Hristiyan Türkler: Gagauzlar

Asya’ nın bozkırlarını kanlarıyla sulayarak tarih yazmış, iz bırakmış Oğuzlar; Orhun Abideleri’ ni yazan Bilge Kağan’ ın öz evlatları; tarih boyunca zorluklara onurla direnen; dilini, örfünü, atalarını gururla koruyan kardeşlerimiz Gagauzlar.

Çoğunluğu, Doğu Avrupa’ da yıllarca bağımsızlık mücadelesi vermiş ve 1991 yılında kendi bayrağı ve marşıyla devlet olmuş Moldova’ da yaşıyor. “Kara at” anlamına gelen “Komrat” şehri, Moldova’ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Gagavuzya’ nın başkenti. Şehrin isminden de az çok anlayabileceğiniz gibi Türk kültürünün ayrılmaz parçası olan, tarih boyunca Türklerin kanadı olarak bilinen “at” Gagauz Türklerinin hayatının tam merkezinde.

Gagauzları incelemek zor. Çünkü ilk kaynaklar 19. yüzyıla kadar uzanan arşiv belgelerinden ibaret. Daha öncesi belgelendirilmemiş durumda. Gagavuzlar hakkında ilk önemli bilgileri veren Yaşar Nabi Nayır, Gagauz adının “gök” sözcüğünden gelen “gaga” sözüyle “oğuz” adının birleşmesinden meydana geldiğini yani bu Türklere “Gök Oğuz” denilebileceğini söyler. Gök-Oğuz adı, yakın dönemlere kadar popüler bir adlandırma olarak kullanılmış.

Gagavuz Türkçesi, Türkiye Türkçesine en yakın lehçe özelliğine sahip. Arapça, Farsça kelimeler, tamlamalar yok denecek kadar az. Yani bir Gagavuz Türkçesiyle yazılmış metni kolaylıkla okuyup anlayabilirsiniz.

Çok uluslu bir ülkede, örf ve adetlerini koruyan bu topluluk, milli ve manevi Türklük değerlerine oldukça sadık, tarihte göç eden birçok kavim asimile olurken Gagauzlar dillerine ve kültürlerine sıkı sıkıya bağlı. Öyle ki ülkede iş bulma sıkıntısından ötürü yurt dışında çalışmak zorunda olan aileler var. Çocukları, dillerinden ve kültürlerinden uzak kalmasın diye, Gagauz Türkleriyle bir başka ortak değerimiz sayılan Nasrettin Hoca adına TİKA öncülüğünde açılan Nasrettin Hoca Kreşi’ nde kalıyor, burada eğitim görüyor. Ayrıca dilin bir milletin en gerçek hafızası olduğunun bilinciyle kitaplarını korumaya oldukça özen gösteriyorlar. Mustafa Kemal Atatürk Kütüphanesinde dil yaşıyor.

Gagauz Türkleri Ortodoks Hristiyan dinini benimsiyor ve dinlerine bağlı bir yaşamları var. Gagauzların günlük hayatında Ortodoks Hristiyan dini her zaman güçlü biçimde var olmuştur. Gagauzların sadece dinî değil, (hikmet ya da iyimserlik gibi) ahlaki ya da sosyal değerleri sergileyen ve dinle ilişkili olan birçok hikaye ve efsaneleri; İsa Mesih’ i, Bakire Meryem’ i, Aziz Petrus’ u ve diğer birçoklarını içeren bazı ilahiler bulunuyor. Onlar da dualarında “Rab” ve “Allah” diyorlar. Kiliselerde herkes ölmüşlerinin ruhuna niyet ederek hazırladıkları yemekleri ayin bitiminde dağıtıyor.

Gagauz Türkleri kurt figürünü oldukça benimsemiş, öyle ki “Haç” ile “kurt” onları anlatır diyebiliriz. Hatta çocuklara erkek isim olarak ‘’Kurti’’, kadın ismi olarak da ‘’Kurteza’’ veriliyor. Bayraklarına taşıdıkları, günlük hayata işledikleri, “Canavar” olarak adlandırdıkları Kurt figürü, Komrat’ ta 2014 yılında kurulan Moldova futbol kulübü Gagauziya-Oguzsport’ un amblemini de oluşturuyor. Elbette bu takımın tek hayali büyük bir takım olmak ve Moldova’ daki süper ligde oynamak :)

Her yıl 10–17 Aralık tarihleri arasında “Canavar Yortusu” diye bilinen Kurt Bayramı’ nı kutlarlar. Bu günlerde Ortodoks kilisesince kabul edilen ibadetlerin dışında oruç ve hac ibadeti de yaparlar. Bu bayram beraberinde, kadınların saçlarını taraması, kesici aletlerle iş yapmaları, kurtların yeni dikilmiş elbiseli insanlara saldıracağına inandıklarından eşlerinin kıyafetlerini dikmeleri; erkeklerin ise tarlada ve evde çalışması gibi birkaç ilginç yasakları da getiriyor.

Gagauz halkı, tarihinde yaşadığı savaşlar, baskılar, kültürel kopukluklar ve acılara rağmen tüm badirelerin üstesinden gelmiş ve gelmeye de devam eden bir halk. Bereketli topraklarında Allah’ ın bereketine, sert ikliminde sımsıcak insanlara, yazılı kısa tarihinden upuzun bir geleceğe sahip.

BONUS: Yönetmenliğini Ivan Patraman’ ın üstlendiği Dünürcülük (2018) adlı ilk uzun metrajlı Gagauz filmi, 1920–1930 yılları arasında, Komrat’ ın köylerindeki iki ailenin yüzleşmesinin konu alındığı bir aşk hikayesini anlatıyor. Gagavuzya kültürünü anlatan bu filmi izlemenizi öneririm:)